Mazdaklı Hareketi: Sasanilerde Sosyal Adalet ve Manihaizm Etkisi

5. yüzyıl İranı, Sasaniler yönetiminde bir dönem geçişiydi. Roma ile savaşlar devam ederken, içeride dini ve sosyal gerilimler artıyordu. Bu karmaşık ortamda Mazdak adında bir zerrduşt rahibi ortaya çıktı ve toplumun yapısal sorunlarını çözmek için radikal bir hareket başlattı. Bu harekete “Mazdaklı Hareketi” deniyor ve Sasaniler döneminin en önemli toplumsal olaylarından biri olarak tarihe geçiyor.

Mazdak’ın öğretileri, dönemin Zerdüşt geleneklerine karşıydı. Eşitlik, paylaşım ve sosyal adaletin önemine vurgu yapıyordu. Özel mülkiyeti reddediyor, herkesin topluluk mallarından eşit bir şekilde yararlanmasını savunuyordu. Kadın haklarına da önem veren Mazdak, kadınların erkeklerle eşit haklara sahip olduğunu ve evliliklerde daha fazla özgürlüğe sahip olabileceğini öne sürüyordu.

Mazdaklı Hareketi hızlı bir şekilde yayıldı ve geniş kesimlerden destek topladı. Sasaniler’in ağır vergileri, toplumsal sınıf farkları ve dini hiyerarşinin baskıcı yönleri halk arasında hoşnutsuzluk yaratmıştı. Mazdak’ın sözleri umut ışığı gibiydi ve özellikle köylüler ve yoksullar arasında büyük bir ilgi uyandırdı. Hareketin lideri, dini anlayışını daha da derinleştirmek için Manihaizm öğretilerinden de faydalandı. Manihaizm, iyilik ve kötülük arasındaki mücadeleyi vurgulayan ve dualistik bir dünya görüşünü benimseyen bir dindi. Mazdak’ın bu sentezi, hareketin felsefi temellerini güçlendirdi ve ona daha geniş bir kitleye hitap etme olanağı sağladı.

Mazdaklı Hareketinin Sosyal Etkileri:

Mazdaklılar, toplumsal düzeni kökünden değiştirmeyi hedefliyordu. Özel mülkiyeti ortadan kaldırmayı ve topluluk içinde eşit paylaşım sistemini kurmayı amaçlıyorlardı. Bu amaç doğrultusunda:

• Toprakların Ortaklaştırılması: Mazdaklı hareketinin başlangıcında, topraklar toplum arasında eşit şekilde paylaştırıldı.

• Kadın Haklarının Savunulması: Kadınlara erkeklerle eşit haklar tanındı ve evliliğin yapısına dair önemli değişiklikler getirildi.

• Zengin-Fakir Farkının Azaltılması: Zenginlerin malları fakirlere dağıtıldı, böylece toplumsal adalet sağlanmaya çalışıldı.

Sasaniler’in Tepkisi:

Mazdaklı Hareketi’nin hızla yayılması Sasaniler’i endişelendirdi. Kral Kabad (488-496), hareketin büyümesine engel olmak için sert tedbirler aldı. Ancak Mazdak’ın takipçileri sayıca fazlaydı ve direniyorlardı. Sonunda Kral Kavad, Mazdak’ı yakalayıp idam etti ve hareketi bastırdı. Ancak Mazdaklı Hareketi, Sasaniler döneminde derin bir sosyal çalkantı yaratmıştı ve toplumsal eşitsizliklere karşı duyulan tepkiyi ortaya koymuştu.

Mazdaklı Hareketi hakkında tarihsel kaynaklar sınırlıdır. Ancak bu hareketin sosyal adalet arayışının ve dini inançların siyasi mücadeleye nasıl dönüştüğünü anlamak için önemli bir örnektir. Mazdak’ın öğretileri, günümüzde bile toplumsal eşitlik ve kadın hakları gibi konulara dair tartışmalarda değerlendiriliyor.